Αγίου Γρηγορίου Θεολόγου -Το μαρτύριο των Μακκαβαίων

Στον δεύτερο π.Χ. αιώνα οι ευσεβείς Ιουδαίοι αντιμετώπι­σαν πρωτοφανή πίεσι από τους κατακτητές τους Σελευκίδες, διαδόχους του Μ. Αλεξάνδρου, να αρνηθούν την θρησκεία τους και να προσχωρήσουν στην ειδωλολατρεία. Οι διωγμοί ήταν σκληροί και μάλιστα για τριάμιση χρόνια επί Αντιόχου Δ' του Επιφανούς, οπότε εκδηλώθηκε το αποκορύφωμα της αντίθεης μανίας. Δη­μιουργήθηκαν λαμπροί μάρτυρες, ολοζώντανες αποδείξεις της δυνάμεως του αληθινού Θεού. Τα μαρτύρια αυτά που χρονικά το­ποθετούνται στις έσχατες ημέρες της Π. Διαθήκης, προεικονίζουν αντίστοιχους άθλους που θα λάβουν χώρα στις έσχατες ημέρες της Κ. Διαθήκης, στα τριάμιση χρόνια που θα εκδηλωθή το αντίθεο μένος του Αντίχριστου.

Μακκαβαίοι ή Ασμοναίοι λέγονταν οι απόγονοι του ιερέα Ματταθία, πατέρα πέντε γυιών που πολέμησαν γενναία τους Σε­λευκίδες. Η ονομασία «Μακκαβαίοι» προήλθε από τον τρίτο γυιό του Ματταθία, τον Ιούδα που επικλήθηκε Μακκαβαίος, διότι σφυροκόπησε τους εχθρούς («μακκάμπα=σφυρί).

Εδώ παρουσιάζομε το μαρτύριο επτά αδελφών με την μητέρα τους και τον πνευματικό τους πατέρα Ελεάζαρο. Εκ παραδόσεως ξέρουμε ότι το όνομα της μητέρας ήταν Σολομονή που σημαίνει ειρηνική, και των παιδιών της, Αβείμ,Αντώνιος, Γουρίας, Ελεάζαρος, Ευσέβωνας, Αχείμ και Μάρκελλος. Εμαρτύρησαν στα πρώτα χρόνια της βασιλείας Αντιόχου Δ' του Επιφανούς, πριν ξεσπάση η μακκαβαϊκή επανάστασις με τον Ιούδα. Η Εκκλησία από ενωρίς ετίμησε την μνήμη τους. Η εορτή τους άγεται στην 1^η Αυγούστου. Τέτοια ημέρα εξεφώνησε και ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος την ομιλία του «Εις Μακκαβαίους» την οποία παραθέτουμε εδώ σε μετάφρασι και με κάποια σχόλια. Οι λόγοι του αγίου Γρηγορίου πάντα αποζητούν τα σχόλια, διότι έχουν πυκνότητα και βά­θος νοημάτων.

Το συγκινητικό μαρτύριο γίνεται ακόμη πιο συγκινητικό με τον απαράμιλλο κάλαμο του ιερού Πατρός. Ας σημειωθή ότι σώ­ζονται και τρεις ωραίες ομιλίες για τους Μακκαβαίους του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως φυλάσσεται ά­φθαρτο το λείψανο της αγίας Σολομονής.

       1. Και οι Μακκαβαίοι; Γι' αυτούς είναι τούτη η πανήγυρις. Συμβαί­νει να μη τους τιμούνε και τόσο διότι δεν μαρτύρησαν στην χριστιανική περίοδο. Αξίζει όμως όλοι να τους τιμούν, διότι έδειξαν καρτερία χάριν της πατροπαράδοτης πίστεως. Αυτοί που αναδείχθηκαν μάρτυρες πριν από τα πάθη του Χριστού, τι θα κατόρθωναν άραγε, αν διώκονταν μετά τον ερχομό του Χριστού και μιμούνταν το θάνατό του για μας; Αφού και χωρίς τέτοιο μεγάλο παράδειγμα, φάνηκαν τόσο σπουδαίοι στην αρετή, πως δεν θα φαίνονταν γενναιότεροι αν αντιμετώπιζαν τους κιν­δύνους έχοντας εμπρός τους τέτοιο παράδειγμα;

        Υπάρχει επίσης και ένα πράγμα μυστικό και απόρρητο, που σε μένα φαίνεται πολύ πιστευτό, καθώς και σ' όλους τους φιλόθεους, ότι δηλαδή κανένας πριν από την παρουσία του Χριστού δεν έφθασε στην τελειότητα, χωρίς να τον βοηθήση σ' αυτό η πίστις στον Χριστό. Διότι ο Λόγος ^{(σημαίνει ο Υιός του Θεού, το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος)} ήρθε μεν και μίλησε φανερά αργότερα στον χρόνο που εκείνος διάλεξε, άλλ' όμως γνωρίσθηκε και προηγουμένως στους καθαρούς στην διάνοια. Αυτό φαίνεται από πολλούς που προ Χριστού ετιμήθηκανί ^{(Όπως π.χ. από τα περιστατικά που συνδέονται με τον Μωυσή. Το θεϊκό πρόσωπο που του εμφανίσθηκε ως φωτιά στην βάτο (Εξοδ. 3,2) για να τον διορίση ελευθερωτή του Ισραηλιτικού λαού, ήταν ο Υιός του Θεού, ο άσαρκος Λόγος. Γι'αυτό ονομάζεται συγχρόνως και «άγγελος Κυρίου» και «Κύριος». Έτσι ερμηνεύουν την περι­κοπή και οι Πατέρες της Εκκλησίας από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους).}

2. Όχι λοιπόν να τους περιφρονήσουμε διότι εμαρτύρησαν πριν από τον σταυρό, αλλά να τους επαινέσουμε διότι εμαρτύρησαν κατά το υπόδειγμα του σταυρού και να τους θεωρήσουμε άξιους εγκωμιαστι­κών λόγων. Αυτό, όχι για να πάρουν κι άλλη δόξα (ποια; αφού οι πρά­ξεις τους είναι ένδοξες), αλλά για να δοξασθούν οι εγκωμιάζοντες και να παρακινηθούν στην αρετή οι ακροατές, καθώς η ανάμνησις θα τους κεντρίζη σε όμοια αγωνίσματα.

Ποιοί ήταν οι Μακκαβαίοι και από που κατάγονταν και ποιο ξεκί­νημα έκαναν στην διαπαιδαγώγησι και μόρφωσί τους ώστε να προο­δεύσουν τόσο πολύ στην αρετή και στην δόξα, και να τιμώνται κάθε έ­τος με πομπές και πανηγύρεις, και να εναποτίθεται ακόμη μεγαλύτερη δόξα από την εξωτερική μέσα στις ψυχές όλων, αυτά θα το δείξη στους φιλομαθείς και φιλόπονους το βιβλίο που γράφει γι' αυτούς. Αυτό το βι­βλίο φιλοσοφεί για τον λογισμό που πρέπει να είναι αυτοκράτορας των παθών και κυρίαρχος της κλίσεως προς τα δύο μέρη, της αρετής δηλα­δή και της κακίας. Παρουσιάζει και πολλά άλλα μαρτύρια, κυρίως όμως τα κατορθώματα τούτων^{(Εννοεί το Δ' Μακκαβαίων. Αλλά και στο Β' γίνεται σχετικός λόγος. Το Β' Μακκαβαίων αποτελεί βιβλίο του κανόνος της Παλαιάς Διαθήκης που περιγράφει μία φάσι της μακκαβαϊκής επαναστάσεως εναντίον των Σελευκιδών, και παρέχει ενδιαφέ­ροντα για τον μεταγενέστερο Ιουδαϊσμό Ιστορικά και θρησκευτικά στοιχεία. Το Δ' Μακκαβαίων είναι βιβλίο οικοδομητικού και φιλοσοφικού περιεχομένου - φιλοσοφεί πάνω στον ευσεβή και ηγεμόνα λογισμό που κυριαρχεί στα πάθη - και δεν ανήκει στα κανονικά βιβλία της Γραφής. Ωστόσο λόγω της σπουδαιότητας του τίθεται εν παραρτήματι, στο τέλος της Π. Διαθήκης).} Σε μένα είναι αρκετό να πω τα επόμενα:

3. Εδώ βλέπουμε τον Ελεάζαρο, που αποτελεί την απαρχή των μαρτύρων των προ Χριστού, όπως ήταν μετά τον Χριστό ο Στέφανος, άνδρας Ιερεύς και γέροντας, κατάλευκος στα μαλλιά, λαμπρός και στην φρόνησι. Προηγουμένως προσέφερε θυσίες και προσευχές χάριν του λαού. Τώρα όμως προσφέρει άριστο θύμα στον Θεό τον εαυτό του. Αυτή η προσφορά καθαρίζει όλο το λαό και αποτελεί αίσιο πρόλογο του μαρτυρικού αγώνος, παραίνεσι που εκδηλώνεται και με την ομιλία και με την σιωπή. Προσφέρει ακόμη και τα επτά παιδιά, τον καρπό της δικής του διαπαιδαγωγήσεως, «θυσία ζωντανή, άγια, ευάρεστη στον Θεό» ^{(Ρωμ. 12,1)}, από κάθε Ιεροτελεστία του Νόμου λαμπρότερη και καθαρότερη.

Και είναι πάρα πολύ νόμιμο και δίκαιο το να αποδίδουμε στον (πνευματικό) πατέρα τα κατορθώματα των παιδιών.

Εκεί βλέπουμε τα γενναία και μεγαλόψυχα παιδιά, τα ευγενικά βλαστάρια της ευγενούς μητέρας, τους φιλότιμους αγωνιστές της αλή­θειας, τους υψηλότερους από όλους εκείνο τον καιρό του Αντιόχου ^{(Κατά την περίοδο που εξουσίασαν οι διάδοχοι του Μ. Αλεξάνδρου, η Παλαι­στίνη με την Συρία και την Νοτιοδυτική Ασία υπαγόταν στους Σελευκίδες. Ένας από αυτούς, ο Αντίοχος Δ' ο Επιφανής κατά τα έτη 169-168 κ.εξ. εκήρυξε απηνή διωγμό κατά της Ιουδαϊκής θρησκείας. Απαγόρευσε τις θυσίες και την περιτομή, κατάργησε την αργία του Σαββάτου και τις εορτές, έκαψε τα θρησκευτικά βιβλία, ενώ παράλληλα επέβαλε βίαια την ειδωλολατρία, στήνοντας στον Ναό των Ιεροσολύμων και στο ό­ρος Γαριζίν αγάλματα του Δία. Και τον χειμώνα του 1 67 π.χ. έθεσε την Ιουδαϊκή θρη­σκεία εκτός νόμου)}, τους γνήσιους μαθητές του μωσαϊκού νόμου, τους ακριβείς τηρητές των πατροπαράδοτων εθίμων, τους επτά στον αριθμό - αριθμό που εγκωμιάζεται από τους Εβραίους και που τιμάται με το μυστήριο της έβδομης ημέρας της αναπαύσεως. Τα βλέπουμε αυτά τα παιδιά να είναι μία πνοή, να βλέπουν προς το ίδιο σημείο, να γνωρίζουν ένα δρόμο ζωής που είναι ο θάνατος για τον Θεό, να είναι αδέλφια όχι λιγώτερο πνευματικά άπ' ό,τι σωματικά, να ζηλεύη ο ένας τον άλλον για τον θά­νατο - ω θαυμαστό πράγμα! - να αρπάζουν πριν από την ώρα σαν θη­σαυρούς τα βασανιστήρια, να εκθέτουν σε κίνδυνο την ζωή τους για χάρι του «παιδαγωγού» ^{(Όπως ο «παιδαγωγός» δούλος επήγαινε το παιδί του κυρίου του στο σχολείο, έτσι και ο νόμος του Μωυσή ωδηγούσε τον Ισραηλιτικό λαό στον Χριστό, στον μεγά­λο Διδάσκαλο.)} Νόμου, να φοβούνται όχι τόσο τα παρόντα βασανιστήρια, αλλά να επιζητούν τα επόμενα, έχοντας ένα μόνο φόβο να μη κουρασθή ο δήμιος καθώς βασανίζει και αποχωρήσουν μερικοί από αυτούς αστεφάνωτοι, και παρά την θέλησί τους χωρίσουν από τα αδέλφια τους νικώντας νίκη κακή με το να κινδυνεύσουν να μη μαρτυ­ρήσουν.

4. Βλέπουμε εκεί την αποφασιστική και γενναία μητέρα που αγα­πά τα παιδιά της αλλά και τον Θεό συγχρόνως, και που σπαράσσονται τα σπλάγχνα της αντίθετα προς την φύσι. Γιατί δεν λυπόταν τα παιδιά της όταν υπέφεραν, αλλά αγωνιούσε μήπως και δεν μαρτυρήσουν. Ού­τε τόσο λαχταρούσε αυτά που έφυγαν, όσο ευχόταν να προστεθούν σ' εκείνα και τα υπόλοιπα και γι' αυτό τα λόγια της αναφέρονταν περισσό­τερο σ' αυτά, παρά σ' εκείνα που μετέστησαν. (Και πολύ σωστά) διότι σ' αυτά, ήταν αμφίβολος ο αγώνας, ενώ σ' εκείνα εξασφαλίσθηκε το κατάλυμα. Και εκείνα ήδη τα παρέθετε στον Θεό, ενώ αυτά φρόντιζε πως να τα δεχθή ο Θεός.

Ω ανδρεία ψυχή σε γυναικείο σώμα! Ω θαυμαστή και μεγαλόψυχη (πνευματική) πρόοδος! Ω θυσία όμοια με του Αβραάμ, για να μη τολ­μήσουμε και πούμε μεγαλύτερη! Διότι ο μεν Αβραάμ προσφέρει με προθυμία ένα γυιό, έστω κι αν ήταν μονογενής και γεννημένος με υπόσχεσι και φορτωμένος την υπόσχεσι, και που ακόμη περισσότερο έγινε απαρχή, (ξεκίνημα), και ρίζα των θυσιών αυτού του είδους^˙ ενώ αυτή η γυναίκα αφιέρωσε στον Θεό ολόκληρο στράτευμα παιδιών. Αυ­τή ενίκησε και μητέρες και Ιερείς όσον αφορά τις θυσίες, διότι προσέ­φερε θύματα πρόθυμα για σφαγή, ολοκαυτώματα λογικά, σφάγια που βιάζονταν να θυσιασθούν. Αυτή έδειχνε τους μαστούς της και θύμιζε την ανατροφή τους και πρόβαλλε τα λευκά μαλλιά και τα γηρατειά της σαν ικεσία.Δεν ζητούσε να σώση την ζωή τους, αλλά τους βίαζε για το μαρτύριο, θεωρώντας κίνδυνο την αναβολή και όχι τον θάνατο.

ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ ΤΩΝ ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ

(Β' Μακ. 6,18- 7,42)

αγίου Γρηγορίου Θεολόγου

από το βιβλίο ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ

+ αρχιμ. ΔΑΝΙΗΛ ΓΟΥΒΑΛΗ

Η συνέχεια   ΕΔΩ