Του πρωτοπρεσβύτερου Δημήτριου Θεοφίλου, M.D, PhD Student ΕΚΠΑ
Η Εκκλησία καλείται να επανεξετάσει το ζήτημα της αγαμίας των Επισκόπων
Αν ανατρέξει κάποιος στην ακολουθία του γάμου, θα διαπιστώσει πως ο σημαντικότερος λόγος που δύο άνθρωποι νυμφεύονται δεν είναι άλλος από την κατά Χάρη θέωσή τους. Ο γάμος αποτελεί ασκητικό μονοπάτι διαρκούς αυταπάρνησης του εγώ και θυσιών για το εσύ. Το ζήτημα της τεκνοποιίας δεν είναι το βασικό, αλλά το αποτέλεσμα της συζυγικής αγάπης, αλληλοπεριχώρησης και αλτρουιστικής αυταπάρνησης, που καλούνται να επιδεικνύουν οι δύο σύζυγοι. Ο γάμος δεν είναι χώρος αυτο-δικαιωτισμού και απαιτητικών «θέλω», αλλά προσφοράς και θυσίας. Δυστυχώς, η υποτίμηση και η διαστρέβλωση του νοήματός του δεν προέρχεται μόνο από τον «κόσμο» αλλά και από την ίδια τη γήινη συστημική Εκκλησία.
Τη σημερινή εποχή κανείς δεν είναι διατεθειμένος, ούτε προετοιμασμένος από την πατρική του οικογένεια, για θυσίες και προσφορά. Έτσι αρχίζουν οι ανταγωνισμοί και οι διεκδικήσεις, ξεκινούν λίστες δικαιωμάτων και απαιτήσεων, που συχνά-πυκνά οδηγούν με μαθηματικό τρόπο σε ναυάγια. Η Εκκλησία ευλογεί, μεν, τον γάμο, αλλά τον αντιμετωπίζει μονοδιάστατα, θεωρώντας τον σαφώς κατώτερο από την άγαμη επιλογή ζωής και, ούτε λίγο ούτε πολύ, μια κατ’ οικονομία παραχώρηση, για να μην πορνεύουν οι άνθρωποι. Αυτή είναι μια ξεκάθαρα σωματική αντιμετώπιση του γάμου, όπου με βιολογικές προϋποθέσεις ιεραρχείται αξιακά η σχέση του ανθρώπου με την Εκκλησία και, πέρα απ’ αυτό, δημιουργείται μια ταξική πυραμιδοειδής Εκκλησία με όρους σωματικών σχέσεων.
Ο γάμος θαρρώ πως είναι ίσως το πιο παρεξηγημένο μυστήριο της Εκκλησίας, γι’ αυτό και δεν μπορεί να διασωθεί από επαγγελματικές ακατανόητες ερμηνευτικά ιερολογήσεις, ούτε από παγανιστικά ξόρκια, που έχουν αφεθεί να υπάρχουν και να δρουν ανεξέλεγκτα, προερχόμενα από το ειδωλολατρικό παρελθόν.
Η τεκνογονία ποτέ δεν υπήρξε αυτοσκοπός του γάμου, κατά την ίδια έννοια ούτε η πολυτεκνία, γι’ αυτό και οι ευχές της ακολουθίας του επικεντρώνουν στο νόημα της καλλιτεκνίας και της ευτεκνίας. Παρόλο που και σήμερα υπάρχουν πολλοί που επικεντρώνουν, με στρεβλό τρόπο, σε λάθος στόχο. Η πελώρια αποτυχία του θρησκευτικού γάμου δεν απασχολεί κανέναν, αφού όλοι ασχολούνται με τα σύμφωνα συμβίωσης, με τον πολιτικό γάμο, την ελεύθερη συμβίωση και διάφορες υπεκφυγές, για να μην κοιταχθεί κατάματα μια τραγική πραγματικότητα.
Ακόμα στην ελληνική κοινωνία ο θρησκευτικός γάμος ποσοστιαία κυριαρχεί, αυτό όμως δεν συγκινεί κανέναν ώστε να σκύψει επάνω από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει και να φροντίσει για την πνευματική και ποιοτική αναβάθμισή του. Τα διαζύγια στατιστικά σε ετήσια βάση έχουν αρχίσει να ξεπερνούν τους γάμους, που είναι πλέον λιγοστοί, ιδίως στις επαρχιακές μητροπόλεις. Συχνά αρκετοί επίσκοποι, με την άνεση που υπογράφουν απρόσωπα τις άδειες γάμου, υπογράφουν εξίσου απρόσωπα και τα διαζευκτήρια, εκτός κάποιων λιγοστών φωτεινών εξαιρέσεων, που δυστυχώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Αρκετοί ιερείς το ίδιο απρόσωπα παντρεύουν ζευγάρια με μια χυδαία προχειρότητα και έναν στυγνό επαγγελματισμό, ακόμα και σε επίπεδο ιερολογίας του μυστηρίου, σε ένα πλαίσιο ανυπαρξίας πνευματικών προϋποθέσεων και σχεσιακών δομών. Ο γάμος σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ως μια αναπαραγωγική διαδικασία, τίποτε από όλα αυτά δεν αναφέρεται στα Ευαγγέλια, ο μηχανισμός παραγωγής σεξουαλικών ενοχών στήθηκε μετά.
Ο Αυγουστίνος προτού ασπαστεί τον Χριστιανισμό ζούσε έκλυτο βίο, και όμως έγινε ο πρώτος μεγάλος «θεολόγος» που διατύπωσε την άποψη ότι το σεξ αποτελεί «θεϊκή κατάρα» ακόμα και μεταξύ συζύγων! Αυτή η θέση, η οποία αποτελεί μεταχρονολογημένο μανιχαϊκό παραλήρημα, επικράτησε τόσο την ανατολική όσο και τη δυτική χριστιανική ζωή και έγινε αφορμή να στοιχειώσουν οι σχέσεις εκατομμυρίων βαπτισμένων Χριστιανών με τις Εκκλησίες τους. Δημιουργήθηκε πληθώρα ποινικών καταλόγων γενετήσιων σωματικών παρεκτροπών, όπου κλήθηκε κάθε ιερωμένος υψηλόβαθμος ή χαμηλόβαθμος να επιβάλλει στους ανθρώπους ποικίλες ποινές και επιτίμια, με αποτέλεσμα να προκύψει πλήθος ψυχικών αναπηριών και πνευματικών καταστροφών. Ο π. Thomas Hopko (γαμπρός από κόρη του μακαριστού π. Α. Schmemann) ομολογεί πως το πρόβλημα της ανθρώπινης σεξουαλικότητας αποτελεί καίριο ζήτημα που επηρεάζει αποφασιστικά τη σύγχρονη θεώρηση όλων των μεγάλων θεολογικών θεμάτων. Η ερωτική λειτουργία είναι μια από τις βασικότερες λειτουργίες του ανθρώπου, είναι μια από τις μεγάλες δωρεές που έχει χαρίσει ο Θεός στον άνθρωπο, αλλά χρειάζεται διάκριση και προσοχή, ώστε να μη μαραθεί, διαστραφεί ή στοιχειώσει και καταστραφεί. Το ότι η εξομολογητική μέχρι τώρα είχε επικεντρώσει το ενδιαφέρον της στη σεξουαλικότητα του γάμου και στις όποιες παρεκτροπές της πρέπει να μας ανησυχεί, αφού ο ίδιος ο Χριστός αναφώνησε το περίφημο «ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθο βαλέτω».
Η εμμονή τόσο της Ανατολικής όσο και της Δυτικής Εκκλησίας να κρατήσουν τον ανώτερο κλήρο έξω και μακριά από τον γάμο, σε αντιδιαστολή με την Αγία Γραφή, όπου όλοι οι πατριάρχες υπήρξαν έγγαμοι (για να μη θυμίσω σε κάποιους ότι μερικοί και πολύγαμοι), επίσης ο προφητάναξ (βασιλιάς των προφητών) Δαβίδ υπήρξε έγγαμος και μοιχός, ενώ ο Απόστολος Πέτρος, που αναδείχθηκε ως πρωτοκορυφαίος και ένας από τους θεμέλιους λίθους της νεοσύστατης χριστιανικής Εκκλησίας, ήταν έγγαμος και αυτόν επέλεξε ο Χριστός για να του πει τη γνωστή ρήση: «Καγώ δε σοι λέγω ότι συ ει Πέτρος, και επί ταύτη τη πέτρα οικοδομήσω μου την εκκλησίαν, και πύλαι άδου ου κατισχύσουσιν αυτής και δώσω σοι τας κλεις της βασιλείας των ουρανών, και ο εάν δήσης επί της γης, έσται δεδεμένον εν τοις ουρανοίς, και ο εάν λύσης επί της γης, έσται λελυμένον εν τοις ουρανοίς».
Να μην αποφασίζουν οι άγαμοι
Στη χριστιανική Εκκλησία υπήρξαν πολλά παραδείγματα εγγάμων επισκόπων, με χαρακτηριστικά εκείνα του Αγίου Σπυρίδωνα και του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονα. Δεν είναι δυνατόν μέσα στην Εκκλησία του Χριστού, στη χριστιανική πίστη της ελευθερίας και του αυτεξούσιου, για τις ζωές της πλειονότητας των εγγάμων να συνεχίζουν να αποφασίζουν λιγοστοί άγαμοι. Η αγαμία στον χριστιανικό κλήρο θα πρέπει να είναι επιλεγόμενη και όχι υποχρεωτική για όλους τους βαθμούς της ιεροσύνης, όπως συνέβαινε στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Να εκλέγονται επίσκοποι και από τις τάξεις των εγγάμων ιερέων. Η αγαμία των επισκόπων δεν ίσχυε ανέκαθεν στην Ανατολική Εκκλησία (μέχρι και τον 5ο αι. οι περιπτώσεις εγγάμων επισκόπων δεν είναι σπάνιες), νομοθετήθηκε από τον Ιουστινιανό τον 6ο αι., επικυρώθηκε με τον ιβ’ κανόνα οικονομίας της Πενθέκτης (691-692) και είναι καιρός πλέον να αρθεί. Σήμερα δεν υπάρχει κανένα επιχείρημα υπέρ της. Κανένα απολύτως. Τουναντίον, μάλιστα, η τραγική έλλειψη ικανών και άξιων εκκλησιαστικών ανδρών επιβάλλει, κατά στοιχειώδη λογική, να διευρυνθεί το πεδίο επιλογής των επισκόπων, να συμπεριλάβει κατ’ ανάγκην και τους εγγάμους. Ο γάμος αποτελεί ευλογία και όχι κατάρα, είναι ασκητικός δρόμος θυσίας, είναι η προϋπόθεση της οικογένειας, η οποία με τη σειρά της θα αποτελέσει το πρωτόζωο κύτταρο, που από την υγεία ή τη παθολογία του εξαρτάται η ισορροπία και η συνέχεια τόσο της κοινωνίας όσο και της επίγειας Εκκλησίας.
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΚΙΒΩΤΟΣ
Θα μου επιτρέψετε να παραθέσω χωρία από λεγόμενα Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας μας, για ωφέλεια πάντων ημών και στό τέλος αυτό που μας λέγει ο Κύριος.
ΑπάντησηΔιαγραφήΓράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ὅτι ὁ γάμος εἶναι συγγνώμη πάθους, εἶχε τά πρωτεῖα στόν καιρό τοῦ νόμου καί τῶν σκιῶν, ὅταν πνευματικά ὁ κόσμος ἦταν νήπιο. Ἀλλά, ὅταν ξεπεράστηκε τό γράμμα, ἀντ' αὐτοῦ εἰσῆλθε τό πνεῦμα. Τότε ἔπαθε ὁ Χριστός ἐν σαρκί. Τότε ἔλαμψε ἡ ἁγνότητα, συντέμνουσα τόν κόσμο. Ἐκεῖ πρέπει νά μεταβεῖ καί ὁ κόσμος καί νά συνανέλθει μέ τόν Χριστό.
(ΕΠΕ τ.9 Work #060 634.7 to Work #060 635.8): «Αἰνείσθω σοι καὶ γάμος͵ πρὸ γάμου δ΄ ἀφθορία· Γάμος συγγνώμη πάθους͵ ἁγνεία δὲ λαμπρότης· Γάμος πατὴρ ἁγίων͵ ἁγνεία δὲ λατρεία. Ταύτην καὶ τότε καιροῖς ἐτίμων τοῖς εὐθέτοις͵ Ἀδὰμ ἐν παραδείσῳ. Μωσὴς ἐν ὄρει Σινᾶ͵ Λειτουργῶν ὁ Ζαχαρίας͵ ὁ πατὴρ τοῦ Προδρόμου. 635 Γάμος καὶ παρθενίας ῥίζα τῆς Θεῷ φίλης͵ Ἀλλ΄ ἔστιν ὁμῶς σαρκὸς καὶ βράσματος δουλεία. Ὅτ΄ ἦν νόμος͵ καὶ σκιαὶ͵ καὶ πρόσκαιροι λατρεῖαι͵ Τότ΄ εἶχε πρῶτα καὶ γάμος͵ ὡς ἔτι νηπιώδης· Ὅτε δ΄ ὑπεξῆλθε τὸ γράμμα͵ τὸ πνεῦμ΄ ἀντεισήχθη͵ Καὶ Χριστὸς ἔπαθε σαρκὶ͵ προελθὼν ἐκ Παρθένου͵ Τότ΄ ἐξέλαμψεν ἁγνεία συντέμνουσα τὸν κόσμον, Ὃν ἐκεῖ δεῖ μεταβῆναι Χριστῷ συνανελθόντι».
Ἁγ. Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ:
«Κακία ἐστίν ἡ ἐσφαλμένη κρίσις τῶν νοημάτων, ᾗ ἐπακολουθεῖ ἡ παράχρησις τῶν πραγμάτων. Οἷον ὡς ἐπί τῆς γυναικός, ἡ ὀρθή κρίσις τῆς συνουσίας ὁ σκοπός ἐστι τῆς παιδοποιίας. Ὁ οὖν εἰς τήν ἠδονήν ἀποβλεψάμενος ἐσφάλη περί τήν κρίσιν, τό μή καλόν ὡς καλόν ἡγησάμενος. Ὁ γοῦν τοιοῦτος παραχρῆται γυναικί συνουσιαζόμενος».
Δηλαδή: «Κακία εἶναι ἡ ἐσφαλμένη κρίση τῶν νοημάτων, ἡ ὁποία ἔχει σάν ἐπακόλουθο τήν κακή χρησιμοποίηση τῶν πραγμάτων. Ὅπως, γιά παράδειγμα, στήν περίπτωση τῆς σχέσεως μέ γυναίκα, ἡ ὀρθή κρίση τῆς συζυγικῆς σχέσεως εἶναι ὁ σκοπός τῆς ἀποκτήσεως παιδιῶν. Ἐκεῖνος πού ἀπέβλεψε στήν ἡδονή, ἔσφαλε στήν κρίση του, διότι θεώρησε σάν καλό ἐκεῖνο πού δέν εἶναι καλό. Ὁ ἄνθρωπος λοιπόν μέ κρίση παρόμοια, ἐρχόμενος σέ σωματική σχέση μέ τήν γυναίκα του, κάνει κακή χρησιμοποίηση τοῦ πράγματος». Κεφάλαια περί ἀγάπης Ἑκατοντάδα Β΄,17,PG90,989ΑΒ.
Μᾶς λέει ὁ Κύριος ὅτι μπορεῖ νά μολυνθεῖς στήν καρδιά καί νά πάψεις ἔτσι νά εἶσαι ἁγνός, ἀκόμη καί ἄν σωματικά δέν κάνεις τήν ἁμαρτία (Ματθ. 5:27.1-5:28.3):
«5.27 Ἠκούσατε ὅτι ἐρρέθη τοῖς ἀρχαίοις͵ οὐ μοιχεύσεις. 5.28 Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν ὅτι πᾶς ὁ βλέπων γυναῖκα πρὸς τὸ ἐπιθυμῆσαι αὐτὴν ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ».
Δηλαδή: «ἀκούσατε ὅτι ἐλέχθη στούς ἀρχαίους· νά μή μοιχεύσεις. Ἐγώ ὅμως σᾶς λέγω ὅτι καθένας ὁ ὁποῖος βλέπει γυναίκα μέ τήν πονηρή ἐπιθυμία πρός ἁμαρτία, ἤδη μέ τήν ἐμπαθῆ αὐτήν ματιά, διέπραξε τήν ἁμαρτία τῆς μοιχείας μέσα στήν ἀκαθαρτη καρδιά του».
Προσοχή: Ἐδῶ εἶναι πολύ σημαντικό νά τονίσουμε ἰδιαιτέρως πώς ἀπό τό παραπάνω δέν ἐξαιροῦνται οἱ ἔγγαμοι (ἄντρες καί γυναῖκες), ἀφοῦ ἡ ἐντολή δέν περιορίζει τήν ἀπαγόρευση στήν ξένη γυναίκα, ἄλλά λέγει γενικά "γυναίκα". Αὐτό σημαίνει ὅτι καί τήν/τόν σύζυγο δέν θά πρέπει νά βλέπει ὁ\ἡ σύζυγος μέ τήν πονηρή ἐπιθυμία πρός ἁμαρτία, δηλαδή ἡδονοθηρικά (ὡς ἀντικείμενο ἡδονῆς), ἀφοῦ ἡ συνεύρεση δέν παραχωρήθηκε ἀπό τόν Θεό μέ σκοπό τήν ἡδονή (αὐτονομημένη) ἀλλά τήν παιδοποιΐα, ὅπως μᾶς εἶπε παραπάνω ὁ Ἅγιος Μάξιμος.
Ὁ ἰδανικός λοιπόν καί σύμφωνος μέ τό πνεῦμα τῆς Ἐκκλησίας στόχος, πρός τόν ὁποῖο ὀφείλουν νά κατευθύνονται οἱ πιστοί, εἶναι ἡ ὑπερνίκηση τοῦ σαρκικοῦ φρονήματος. Ὅπως ἀπό τούς ἀγάμους (σ' αὐτούς περιλαμβάνονται καί οἱ μνηστευμένοι) ἀπαιτεῖται ἡ καθολική ἁγνότητα, ἔτσι καί ἀπό τούς ἐγγάμους ἀπαιτεῖται ὁ ἀπόλυτος σεβασμός τῆς συνδέσεως τῶν σαρκικῶν σχέσεων μέ τήν τεκνογονία. Γι' αὐτό καί πολλοί Χριστιανοί σύζυγοι, μετά τήν ἀπόκτηση μερικῶν παιδιῶν, ζοῦσαν σάν ἀδέλφια, ἐντείνοντας τήν πνευματική τους ζωή καί ὑπερνικώντας τό σαρκικό φρόνημα. Αὐτό κατανοεῖται, ὅταν ληφθεῖ ὑπόψη ὅτι καί ἡ νόμιμη στόν γάμο ἡδονή δέν παύει νά ἀποτελεῖ σαρκικό στοιχεῖο.
Ευχαριστώ για την φιλοξενία.
Καλή Ανάσταση