Οι δαίμονες χρησιμοποιούν τα όνειρα για να ενοχλήσουν και να πληγώσουν τις ανθρώπινες ψυχές. Με παρόμοιο τρόπο, οι άπειροι στον πνευματικό αγώνα Χριστιανοί, που δίδουν σημασία στα όνειρα, κάνουν κακό στον εαυτό τους. Είναι έτσι, σημαντικό ναδιακρίνουμε την ακριβή σημασία των ονείρων σε κάποιο πρόσωπο που η φύση του δεν έχει ανανεωθεί με το Άγιο Πνεύμα.
Κατά τη διάρκεια του ύπνου η κατάσταση ενός κοιμωμένου προσώπου είναι τέτοια ώστε ολόκληρος ο άνθρωπος χάνει την αυτοσυνειδησία της υπάρξεώς του και είναι σε μία κατάσταση λήθης. Κατά τη διάρκεια του ύπνου όλες οι εκούσιες δραστηριότητες και εργασίες σταματούν. Συνεχίζει μόνο αυτή η δραστηριότητα που είναι αναγκαία για την ύπαρξη και δεν μπορεί να σταματήσει. Στο σώμα το αίμα συνεχίζει την κυκλοφορία του, το στομάχι χωνεύει την τροφή, οι πνεύμονες διατηρούν την αναπνοή, το δέρμα εφιδρώνει. Στην ψυχή οι σκέψεις, οι φαντασίες και οι αισθήσεις συνεχίζουν να παράγονται, χωρίς όμως, την εξάρτηση της θελήσεως και της λογικής, αλλά με τη δράση της υποσυνείδητης φύσεώς μας.
Ένα όνειρο αποτελείται από τέτοιες φαντασίες, συνοδευόμενες από παράξενες σκέψεις και αισθήματα. Συχνά φαίνεται παράξενο ότι όλα αυτά δεν έχουν καμιά σχέση με τις θεληματικές και εν επιγνώσει σκέψεις του ανθρώπου. Αντίθετα παρουσιάζονται ξαφνικά και παράδοξα, σύμφωνα με τους νόμους και τις απαιτήσεις της φύσεως. Συχνά ένα όνειρο έχει μία χωρίς συνοχή εντύπωση των εκουσίων σκέψεων και επιθυμιών, ενώ άλλες είναι αποτέλεσμα μιας ιδιαίτερα ηθικής καταστάσεως του λογικού.
Έτσι ένα όνειρο δεν μπορεί και δεν πρέπει καθ’ εαυτό να έχει οποιαδήποτε σημασία. Η επιθυμία μερικών ανθρώπων να δουν στα παραληρήματα των ονείρων τους πρόβλεψη για το μέλλον τους, ή το μέλλον άλλων ανθρώπων, ή κάποιο άλλο νόημα, είναι ανόητη και παράλογη.
Πώς μπορεί αυτό να είναι έτσι, αυτό που δεν έχει αιτία υπάρξεως; Οι δαίμονες που έχουν πρόσβαση στις ψυχές μας, κατά τη διάρκεια των ωρών που είμαστε ξύπνιοι, έχουν επίσης πρόσβαση και σ’ αυτές κατά τη διάρκεια του ύπνου. Επίσης κατά τη διάρκεια του ύπνου μας πειράζουν στο να αμαρτήσουμε, με το να αναμιγνύουν τη δική τους φαντασία με τη δική μας. Ακόμη όταν δουν μέσα μας ένα ενδιαφέρον για όνειρα, προσπαθούν να αυξήσουν το ενδιαφέρον μας για τα όνειρά μας. Σιγά – σιγά μάλιστα μας πείθουν να τα εμπιστευόμαστε. Μία τέτοια εμπιστοσύνη συνοδεύεται πάντα από πλάνη και η πλάνη κάνει τις διανοητικές μας απόψεις για τον εαυτό μας να λανθάνονται, οπότε όλη μας η ενεργητικότητα γίνεται σαθρή. Αυτό ακριβώς θέλουν και οι δαίμονες.
Σ’ αυτούς που είναι προχωρημένοι σ’ αυτή την εγωιστική αυτοθεώρηση, οι δαίμονες αρχίζουν να παρουσιάζονται σαν άγγελοι φωτός, με τη μορφή μαρτύρων και αγίων ακόμη και αυτής της Μητέρας του Θεού και του ίδιου του Χριστού. Χαίρονται με τον τρόπο που ζουν αυτοί οι πλανεμένοι, τους υπόσχονται ουράνια στέμματα και μ’ αυτό τον τρόπο τους οδηγούν σε μεγάλο ύψος αυτοεκτιμήσεως και υπερηφάνειας. Αυτό το ύψος είναι ταυτόχρονα και η άβυσσος του ολέθρου τους.
Πρέπει να ξέρουμε ότι αναμφίβολα στην παρούσα μας κατάσταση, η οποία ακόμη δεν έχει ανανεωθεί με τη χάρη, δεν είμαστε έτοιμοι να δούμε άλλα όνειρα, εκτός από αυτά που ύπουλα ετοιμάζουν για μας οι δαίμονες. Όπως κατά τη διάρκεια της εγρηγόρσεως, κατά την οποία και είμαστε ξύπνιοι, ξεσηκώνονται μέσα από την πεπτωκυία φύση μας ή προκαλούνται από δαίμονες σκέψεις και επιθυμίες — έτσι συμβαίνει και όταν κοιμόμαστε. Όπως και όταν είμαστε ξύπνιοι νοιώθουμε θεία παρηγοριά που πηγάζει από κατάνυξη (λόγω της αντιλήψεως της αμαρτωλότητός μας, της μνήμης θανάτου και της Τελικής Κρίσεως). Μόνο αυτές οι σκέψεις εμφανίζονται μέσα από τη χάρη του Θεού, που φυτεύτηκε μέσα μας με το άγιο βάπτισμα και μας μεταφέρονται μέσα μας, αναλόγως με τη μετάνοιά μας.
Έτσι με παρόμοιο τρόπο, πολύ σπάνια και σε εξαιρετική ανάγκη, οι Άγγελοι του Θεού μας απεικονίζουν ή μας παρουσιάζουν το τέλος μας ή τα βάσανα της κολάσεως ή την Τελική Κρίση του Θεού πέραν του Τάφου. Από τέτοια όνειρα ερχόμαστε σε συναίσθηση και φόβο Θεού, σε κατάνυξη, σε μετάνοια. Αλλά τέτοια όνειρα δίδονται πολύ σπάνια, σε εξαιρετική ανάγκη, και σε αγιασμένες ψυχές αλλά και σε πολύ αμαρτωλούς, σύμφωνα με την ανεξιχνίαστη και ειδική πρόνοια του Θεού. Δίδονται εξαιρετικά σπάνια όχι λόγω της «τσιγγουνιάς» της Θείας Χάρης — όχι! Αλλά διότι ο,τι γίνεται σε μας, έξω από τη ρουτίνα, μας οδηγεί σε υπερηφάνεια και αυτοεκτίμηση και υποσκάπτει την ταπείνωσή μας που είναι τόσο σημαντική για τη σωτηρία μας.
Το θέλημα του Θεού, η εκπλήρωση του οποίου οδηγεί στη σωτηρία του ανθρώπου, έχει εκφρασθεί στην Αγία Γραφή τόσο καθαρά, τόσο δυναμικά και με τόση λεπτομέρεια, ούτως ώστε είναι εντελώς περιττό το να βοηθείται η σωτηρία του ανθρώπου με το να διασπάται η συνηθισμένη οδός των πραγμάτων.
Σ’ αυτόν που ζητούσε την ανάσταση ενός νεκρού ανθρώπου, που θα μπορούσε να αποσταλεί και να προειδοποιήσει τους αδελφούς του ειπώθηκε: «έχουσι Μωϋσέα και τους προφήτας• ακουσάτωσαν αυτών.» Ο δε είπεν: «ουχί πάτερ Αβραάμ, αλλ’ εάν τις από νεκρών πορευθή προς αυτούς, μετανοήσουσιν.» Είπε δε αυτώ: «ει Μωϋσέως και των προφητών ουκ ακούουσιν, ουδέ εάν τις εκ νεκρών αναστή πεισθήσονται» (Λουκ. ιστ’, 27-31).
Η πείρα έχει δείξει ότι πολλοί που τους παραχωρήθηκε να δουν στον ύπνο τους οράματα βασάνων — συγκλονίστηκαν από το όραμα για λίγο καιόμως, μετά ξεχάστηκαν και μαζί ξέχασαν ο,τι είδαν ,και ζούσαν μια απρόσεκτη πνευματικά ζωή. Από την άλλη, αυτοί που δεν είχαν οποιαδήποτε οράματα αλλά προσεκτικά μελετούσαν το θείο Νόμο, σταδιακά οδηγήθηκαν στο φόβο του Θεού, απέκτησαν πνευματική δύναμη και νίκη, και με χαρά που γεννιέται από την οικειοποίηση της σωτηρίας, πέρασαν από το επίγειο πέπλο των θλίψεων στην ευλογημένη αιωνιότητα.
Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος συζητά το ρόλο που παίζεται από τους δαίμονες στα όνειρα, με τον ακόλουθο τρόπο: «… Αφού εγκαταλείψουμε για τον Κύριον τα σπίτια μας και τους οικείους μας, και με την ξενιτεία για την αγάπη του Χριστού πωλήσουμε τον εαυτό μας, τότε οι δαίμονες επιχειρούν να μας ταράζουν με όνειρα. Παρουσιάζουν δε σ’ αυτά τους ιδικούς μας ότι θρηνούν, πεθαίνουν, καταστενοχωρούνται και βασανίζονται εξ αιτίας μας. Εκείνος, λοιπόν, που πιστεύει στα όνειρα, ομοιάζει μ’ αυτόν που κυνηγά τη σκια του και προσπαθεί να την πιάσει» (Σοφ. Σειράχ λδ’, 2).
Οι δαίμονες της κενοδοξίας εμφανίζονται στον ύπνο μας σαν προφήτες. Συμπεραίνουν, σαν πανούργοι που είναι, μερικά από τα μέλλοντα να συμβούν και να μας τα προαναγγέλουν. Και όταν αυτά πραγματοποιηθούν, εμείς μένουμε έκθαμβοι και υπερηφανεύεται μάλιστα ο λογισμός μας με την ιδέα ότι πλησιάσαμε στο προορατικό χάρισμα». (Κεφ. Γ’, 38 – 39).
Ο άγιος Κασσιανός διηγείται για ένα μοναχό στη Μεσοποταμία ο οποίος ζούσε μία πάρα πολύ ερημική και ασκητική ζωή, αλλά απώλεσε την ψυχή του, διότι πλανήθηκε από διαβολικά όνειρα. Παρατήρησε ότι ο μοναχός δεν πολυπρόσεχε την πνευματική του πρόοδο, αλλά ενδιαφερόταν μόνο για τους σωματικούς κόπους, για τους οποίους και αισθανόταν περήφανος. Ο διάβολος τότε, λοιπόν, άρχισε να του παρουσιάζει όνειρα που με τη διαβολική πονηρία του άρχισαν να επαληθεύονται. Όταν η εμπιστοσύνη του μοναχού στα όνειρα και στον εαυτό του ενισχύθηκε, ο διάβολος του παρουσίασε μπροστά του ένα θαυμάσιο όνειρο: Εβραίους να απολαμβάνουν τις ομορφιές του Παραδείσου — ενώ οι Χριστιανοί να τυραννιούνται με τα βάσανα της κολάσεως. Τότε ο διάβολος (ντυμένος σαν Άγγελος φωτός), συμβούλεψε το μοναχό να αποδεχθεί τον Ιουδαϊσμό, έτσι ώστε να είναι ικανός να έχει ένα μερίδιο από την ευτυχία των Ιουδαίων. Αυτό και έκανε ο μοναχός, χωρίς τον παραμικρό δισταγμό.
Συνεπώς αρκετά έχουν ειπωθεί, για να εξηγήσουν στους αγαπητούς μας αδελφούς Χριστιανούς, πόσο ανόητο είναι να δίνουν σημασία στα όνειρα και ακόμη περισσότερο να τα πιστεύουν και να τα εμπιστεύονται. Από την προσοχή στα όνειρα λοιπόν, οπωσδήποτε θα μπει μέσα στην ψυχή μας η εμπιστοσύνη σ’ αυτά. Συνεπώς απαγορεύεται αυστηρά ακόμη και το να προσέχουμε στα όνειρα. Η ανθρώπινη φύση, ανανεωμένη με το Άγιο Πνεύμα, κυβερνάται από εντελώς διαφορετικούς νόμους από την πεπτωκυία φύση του ανθρώπου, που επιμένει στην αμαρτωλή κατάσταση.
Ο κυβερνήτης του αναγεννημένου ανθρώπου είναι το Άγιον Πνεύμα. «Η χάρη του Θείου Πνεύματος τους φωτίζει» λέει ο Μέγας Μακάριος, «και κατακάθεται στα βάθη του νου τους». Και έτσι, είτε ξύπνιοι είναι, ή κοιμούνται, η ψυχή τους παραμένει με τον Κύριο χωρίς αμαρτία, χωρίς γήινες η σαρκικές απολαύσεις και φαντασίες. Οι σκέψεις και οι φαντασίες που κατά τη διάρκεια του ύπνου είναι εκτός του ελέγχου της ανθρώπινης λογικής και θελήσεως, και που ενεργούν υποσυνείδητα στις απαιτήσεις της φύσεως, δρουν μέσα τους κάτω από τον έλεγχο του Αγίου Πνεύματος και γι’ αυτό τα όνειρα τέτοιων ανθρώπων, έχουν πνευματική σπουδαιότητα. Έτσι ο δίκαιος Ιωσήφ έμαθε από ένα όνειρο το μυστήριο της ενσαρκώσεως του Θείου Λόγου. Μ’ ένα όνειρο διατάχθηκε να φύγει στην Αίγυπτο και σ’ άλλο να επιστρέψει στο Ισραήλ. Τα όνειρα που εστάλησαν από το Θεό, φέρνουν μαζί τους μια αναμφισβήτητη πειθώ, ή βεβαιότητα. Αυτή η βεβαιότητα μπορεί να κατανοηθεί από τους αγίους του Θεού, αλλά όχι από αυτούς που ακόμη αγωνίζονται κατά των παθών τους.(Από το περιοδικό «Ορθόδοξη Μαρτυρία», τεύχος 28. Μετάφραση: Πρεσβύτερος Αναστάσιος Τελεβάντος)
